“Een meeslepend panorama van de menselijke omgang met oorlog en geweld.”
Oorlog is nog nooit zo zichtbaar geweest. Maar we hebben het doden helemaal uitbesteed
aan beroepsmilitairen. Via sociale media, games en internet zijn we in een oneindige loop
van conflict en geweld gevangen. Maar de moderne, westerse mens is zo kwetsbaar
geworden dat hij niet meer met die oeroude overlevingsdriften en instincten om kan gaan.
Over die tegenstellingen gaat het nieuwe en prachtige werk van militaire experts Rein
Bijkerk en Christ Klep. Zij toveren in hun meeslepende boek een panorama tevoorschijn van de menselijke omgang met oorlog en geweld. Ze hanteren biologische verklaringen net zo makkelijk als psychologische theorieën maar weten er tegelijkertijd ook een gedegen historisch verhaal over de ontwikkeling van de Western Way of War van te maken. Wie wil weten hoe de menselijke oorlogsdrift gedomesticeerd is geraakt, hoe oorlog een instrument werd, maar toch altijd weer zijn lelijke monsterlijke kop opsteekt, moet dit boek lezen. Wellicht ook om voortaan mentaal weerbaarder met beelden van oorlog en ellende om te gaan. Wie weet is de lezer dan toch opgelucht niet in een nation-in-arms, maar in een ‘land van vrede en recht’ te wonen.
In de huidige tijd van internationale onrust en onzekerheid op politiek en militair terrein groeit de behoefte aan duiding. In dit boek wordt het begrip oorlog vanuit een ver verleden tot in de actualiteit op heldere wijze gedefinieerd en verklaard. Zeker vandaag de dag is dat geen sinecure. De terreur en aanslagen of zelfs maar de alom gevoelde dreiging daarvan vragen om een adequaat antwoord. Dat antwoord kan niet of slechts moeizaam worden gevonden vanuit traditioneel militair denken. Alleen al de moderne technologie met zaken als sociale media, drones en cyberwar vereisen een volstrekt andere wijze van denken en handelen. Door Israël en Nederland als voorbeeld te nemen wordt scherp het verschil aangetoond in het conceptuele denken over vrede en veiligheid. De schrijvers zijn de lezer buitengewoon behulpzaam om de weg te wijzen naar een objectief en rationeel standpunt. Een verklarende woordenlijst, een literatuurlijst en een notenapparaat dragen daar nog extra aan bij. Met een fotokatern.
Het maatschappelijk draagvlak revisited? De Defensienota 2018
Stichting Onderzoek Krijgsmacht en Samenleving
In alle discussies over de Defensienota 2018 lijkt één aspect onderbelicht te blijven: het maatschappelijk draagvlak voor de krijgsmacht. Een opvallende omissie. Sterker nog, het draagvlak is ons inziens in belang gelijkwaardig aan materieel en personeel. Dit draait in wezen om een fundamenteel democratisch vraagstuk. Zonder voldoende draagvlak verliest onze krijgsmacht veel van haar geloofwaardigheid. Uitdagingen genoeg.
Natuurlijk, het goede nieuws rond de Defensienota is dat er geld bijkomt en Defensie weer kan investeren. Maar tegelijk vinden we in de nota – soms wat weggestopt – wel degelijk ook interessante opmerkingen over de verhouding tussen krijgsmacht en maatschappij. Zichtbaarheid is hier een trefwoord. Militairen mogen weer in uniform over straat, een maatregel die goed valt in de defensieorganisatie. Er komt een maatschappelijke diensttijd voor jongeren – althans daarover wordt nagedacht. En hoe zit het dan met bijvoorbeeld de reservisten, het onderwijs, de banden tussen eenheden en bepaalde regio’s? Legio mogelijkheden om civiel-militaire contactmomenten te creëren.
De Defensienota 2018 scheert langs nóg een fundamentele vraag: moet de krijgsmacht niet zo veel mogelijk een weerspiegeling van de maatschappij zijn? Zo ja, dan doemen boeiende demografische en wervingsvraagstukken op. De huidige krijgsmacht is vooral blank en provinciaal. Zal een andere samenstelling van de krijgsmacht bijvoorbeeld geen loyaliteitsvragen oproepen? Naarmate de politieke mondigheid van Nederlanders met een nietWesterse achtergrond toeneemt, zal de inzet van de krijgsmacht in noordelijk Afrika, het Midden-Oosten en Centraal-Azië ongetwijfeld meer discussie gaan oproepen.
Na een eerder seminar over de betekenis van de Pruisische militairtheoreticus Von Clausewitz, organiseert de Stichting Civiel/Militair op donderdagmiddag 17 mei een tweede seminar dat nóg sterker aansluit bij actuele civiel-militaire kwesties. Deze middag willen we – met de Defensienota 2018 in de hand – het gehele veld verkennen, problemen duiden en waar mogelijk oplossingen aandragen.
De locatie is gepast: de Commandantswoning op het Marineterrein in Amsterdam. De inloop is van 13.30-14.00 uur. De bijeenkomst kent twee delen: gedurende de eerste helft biedt een panel van gerenommeerde deskundigen feiten en gedachten die de bodem leggen voor een vragen- en discussieronde in het tweede deel (dat eindigt rond 16.00 uur, gevolgd door een drankje).
Rein Bijkerk en Christ Klep geven (mede) een aftrap, ook vanuit hun recente publicatie De oorlog van nu. Een rationele kijk op militair geweld in de 21e eeuw. Alle ingrediënten voor een boeiend middagseminar over de relatie maatschappij-krijgsmacht – middenin het traject van politiek debat en publieke discussie over de Defensienota 2018 – zijn aanwezig!
Ons leger moet contact met de Nederlandse samenleving houden, betogen Rein Bijkerk en Christ Klep.
Mijmeren over state-of- the-artgevechtsvliegtuigen en hightech-onderzeeboten is voor menigeen een boeiende bezigheid. Dan gaat het over echte hard power.
Praten over zoiets abstracts als maatschappelijk draagvlak voor de krijgsmacht komt dan al snel een stuk ‘softer’ over. Onterecht. Zeker in een democratie kan de krijgsmacht niet zonder solide verankering in de maatschappij. Uiteindelijk gaat het om risico’s en de kans op verwonding, traumatisering en de dood.
Defensie en Tweede Kamer hebben de afgelopen jaren – afgezien van vrome lippendienst – te weinig oog gehad voor het belang van een stevig maatschappelijk draagvlak. Welke kansen biedt dan de Defensienota 2018? Een stuk van weidse vergezichten is de nota niet. Het gaat primair om de centen, de mensen en de spullen. Toch bevat de Defensienota wel degelijk interessante voorzetjes wat betreft de verhouding tussen krijgsmacht en maatschappij. De krijgsmacht moet zichtbaarder worden, stelt de nota. Militairen mogen weer in uniform over straat, enkele defensielocaties blijven open, de Koninklijke Marechaussee zal zich méér aan de grenzen manifesteren en het percentage vrouwen en minderheden moet toenemen. Ook gaat Defensie ‘meewerken aan het inrichten van de maatschappelijke diensttijd voor jongeren’.
Zo biedt de nota aanknopingspunten om het thema maatschappelijk draagvlak voor de krijgsmacht steviger in te vullen. Wat zijn dan de belangrijkste draagvlakkwesties in het komende debat over de Defensienota?
Het contact tussen krijgsmacht en samenleving is door de drastische verkleining van de strijdkrachten en het opschorten van de dienstplicht sterk verminderd. Van vrijwillige reservisten – parttime militairen die op afroep worden ingezet – maakt ons land spaarzaam gebruik. Ook de fysieke zichtbaarheid van de krijgsmacht is afgenomen. Hele regio’s zijn ontdaan van militaire bases en kazernes. De Defensienota maakt gelukkig een einde aan het ‘uniformverbod’: militairen mochten uit vrees voor jihadistische aanvallen niet meer in uniform over straat en in de trein.
Maar met onverhulde uniformdracht is het bredere probleem, het geringe contact tussen samenleving en krijgsmacht, natuurlijk niet opgelost. Dat Nederland een relatief bescheiden beroepsleger houdt, is op zich verdedigbaar. Dan zal er wel veel meer geïnvesteerd moeten worden in het vergroten van het aantal civiel-militaire contactmomenten – via reservisten, via het onderwijs, via de banden tussen eenheden en bepaalde regio’s enzovoort.
Weerspiegeling van maatschappij
Een tweede belangrijk punt is de gedachte dat de krijgsmacht zoveel mogelijk de maatschappij moet weerspiegelen. Met name in de Randstad verandert de bevolkingssamenstelling echter snel en groeit het aantal jonge mensen met een niet-westerse achtergrond sterk. De huidige krijgsmacht weerspiegelt deze ontwikkeling niet en is qua personele samenstelling vooral blank en provinciaal. Toegegeven, het is ingewikkelde materie die bijvoorbeeld ook raakt aan de vraag waar de (eerste) loyaliteit ligt van een deel van de jongeren met een migratieachtergrond: bij Nederland of bij het land van herkomst van hun (groot)ouders. De veranderende bevolkingssamenstelling zal hoe dan ook civiel-militaire gevolgen hebben: naarmate de politieke mondigheid van Nederlanders met een niet-westerse achtergrond toeneemt, zal de inzet van de krijgsmacht in noordelijk Afrika, het Midden-Oosten en Centraal-Azië meer discussie gaan oproepen.
Het zijn lastige en gevoelige kwesties die raken aan de krijgsmacht, aan (potentieel) militair geweld en dus aan een kernvraagstuk van onze democratie. Laat de Defensienota 2018 dan aanleiding zijn voor politici, militairen en andere betrokkenen om open over dit onderwerp te debatteren.
Oorlog was vroeger gewoon oorlog met geweld en brandschatting. Oorlogvoering wordt tegenwoordig in de Westerse wereld graag gezien als een instrument om brandhaarden te doven of om ‘goed’ te doen. In de praktijk lopen vredesoorlogen echter nogal eens uit de hand of op niets uit.De militair historici Rein Bijkerk en Christ Klep schreven De oorlog van nu. Een rationele kijk op militair geweld in de 21ste eeuw. Christ Klep is te gast.
